CBD to nie narkotyk: przełomowy wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie kannabinoidów

B S i C A są byłymi członkami zarządu spółki, której przedmiotem działalności była sprzedaż i dystrybucja papierosów elektronicznych zawierających kannabidiol (zwany dalej „CBD”), która to substancja jest obecna w konopi (lub cannabis sativa) i należy do grupy kannabinoidów. W omawianym przypadku CBD był produkowany w Republice Czeskiej z całej rośliny, w tym z liści i kwiatów, konopi uprawianej zgodnie z prawem. Następnie był on wywożony do Francji, gdzie umieszczany był we wkładach do papierosów elektronicznych.

Przeciwko B S i C A wszczęto postępowanie karne, ponieważ na podstawie uregulowania francuskiego1, tylko nasiona i włókna konopi mogły być przedmiotem handlowego wykorzystania. Skazani przez tribunal correctionnel de Marseille (sąd karny w Marsylii, Francja) na 18 i 15 lat pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz na zapłatę grzywny w wysokości 10 000 EUR, wnieśli oni odwołanie do cour d’appel d’Aix-en-Provence [sądu apelacyjnego wAix-en-Provence (Francja)].

Sąd ten zastanawia się nad zgodnością z prawem Unii uregulowania francuskiego, które zakazuje sprzedaży CBD wyprodukowanego zgodnie z prawem w innym państwie członkowskim, jeżeli jest on wyciągiem z całej rośliny cannabis sativa, a nie tylko z jej nasion i włókien.

W  wyroku z dnia 19 listopada 2020 Trybunał orzekł, że prawo Unii, a w szczególności przepisy dotyczące swobodnego przepływu towarów, sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu rozpatrywanemu w postępowaniu przed sądem krajowym.          W pierwszej kolejności Trybunał wypowiedział się odnośnie do prawa mającego zastosowanie do omawianej sytuacji.

W tym względzie wykluczył on rozporządzenia dotyczące wspólnej polityki rolnej (WPR. W rzeczywistości bowiem owe akty prawne mają zastosowanie jedynie do „produktów rolnych” wymienionych w załączniku I do traktatów. Tymczasem CBD ekstrahowany z całej rośliny cannabis stiva nie może zostać uznany za produkt rolny, w odróżnieniu np. od konopi surowej. Nie jest on zatem objęty zakresem zastosowania owych rozporządzeń.

Trybunał zauważył z kolei, że zastosowanie mają postanowienia dotyczące swobodnego przepływu towarów w ramach Unii (art. 34 i 36 TFUE), ponieważ omawianego w postępowaniu przed sądem krajowym CBD nie można uznać za „środek odurzający”. Dochodząc do takiego wniosku, Trybunał przypomniał na wstępie, że osoby, które sprzedają środki odurzające nie mogą powoływać się na swobody przepływu, ponieważ taka sprzedaż jest zakazana we wszystkich państwach członkowskich, z wyjątkiem ściśle kontrolowanej sprzedaży w celu użycia do celów medycznych i naukowych.

Trybunał zauważył następnie, że przy definiowaniu pojęć „narkotyku” i „środka odurzającego” prawo Unii odsyła do dwóch konwencji Narodów Zjednoczonych: do konwencji o substancjach psychotropowych i do jednolitej konwencji o środkach odurzających.

Otóż CBD nie został wymieniony w pierwszej konwencji, i, o ile literalna wykładnia drugiej konwencji mogłaby prowadzić do zaklasyfikowania go jako środka odurzającego, jako wyciągu z konopi, o tyle taka wykładnia byłaby sprzeczna z ogólnym duchem tej konwencji oraz z jej celem ochrony „zdrowia fizycznego i psychicznego ludzkości”.

Trybunał zauważył, że zgodnie z aktualnym stanem wiedzy naukowej, którą koniecznie należy uwzględnić, wodróżnieniu od tetrahydrokannabinolu (powszechnie nazywanego „THC”), inny kannabinoid z konopi, CBD rozpatrywany w postępowaniu przed sądem krajowym, nie wydaje się mieć skutków psychotropowych ani skutków szkodliwych dla zdrowia ludzkiego.

W drugiej kolejności Trybunał orzekł, że postanowienia dotyczące swobodnego przepływu towarów sprzeciwiają się uregulowaniu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym. Zakaz sprzedaży CBD stanowi bowiem zakazany przez art. 34 TFUE środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w przywozie.

Trybunał wyjaśnił jednak, że takie uregulowanie może być uzasadnione jednym ze względów interesu ogólnego wymienionych w art. 36 TFUE, takim jak powołany przez Francję cel ochrony zdrowia publicznego, pod warunkiem że owo uregulowanie będzie właściwe dla zagwarantowania realizacji tego celu i nie będzie ono wykraczało poza to, co jest konieczne dla jego osiągnięcia. Oile ostatnia z wymienionych ocen należy do sądu krajowego, o tyle Trybunał udzielił dwóch wskazówek w tym względzie. Po pierwsze, zauważył, że wydaje się, iż zakaz sprzedaży nie dotyczy syntetycznego CBD, który ma te same właściwości jak omawiany CBD i który tym samym może być stosowany jako substytut tego ostatniego.

W przypadku potwierdzenia tej okoliczności, wskazywałaby ona na to, że uregulowanie francuskie nie jest właściwe dla osiągnięcia w sposób spójny i systematyczny celu ochrony zdrowia publicznego. Po drugie, Trybunał przyznał, że Francja oczywiście nie ma obowiązku wykazywania, iż szkodliwość CBD jest identyczna jak szkodliwość niektórych środków odurzających.

W konopiach Cannabis sativa L. zidentyfikowano ponad 500 związków, w tym ponad 80 różnych kannabinoidów, między innymi kannabidiolu (CBD). Dla przemysłowych odmian konopi charakterystyczny jest wyższy poziom CBD niż THC. Struktura THC i  CBD różni się nieznacznie. W CBD nie tworzy się układ laktonowy, zamiast tego obecne są w nim dwa ugrupowania fenolowe. Niewielka zmiana struktury skutkuje innym działaniem: THC działa jako agonista receptorów kannabinoidowych, natomiast CBD jako antagonista. Stąd też brak psychoaktywnego działania kannabidiolu, które obserwuje się dla tetrahydrokannabinolu.

Badania efektów biochemicznych i farmakologicznych sugerują zastosowania CBD:

• do łagodzenia ataków epilepsji,
• zaburzeń nastroju,
• lęków,
• depresji,
• wspomagające leczenie uzależnień od alkoholu i nikotyny.

Źródłem CBD jest olej konopny (ew. wzbogacony w ten związek), olej dostarcza też nienasyconych kwasów omega-6 i omega-3 (3:1), tokoferoli i tokotrienoli i może być ważnym składnikiem diety.                           

Kwasy tłuszczowe NNKT stanowią nieodzowne elementy strukturalne w budowie błon komórkowych, a ich niedobór może powodować wiele dysfunkcji. Są one prekursorami w  reakcjach biochemicznych, które regulują wiele procesów zachodzących w  ludzkim organizmie. O efektywnym wykorzystaniu kwasów z grupy NNKT decyduje nie tylko ich ilość, ale także odpowiedni stosunek pomiędzy reprezentantami szeregu ω-6 i ω-3, który w przypadku oleju konopnego uznawany jest za optymalny i wynosi 3:1.

Olej konopny zawiera również fosfolipidy, sitosterole, tokoferole, karotenoidy, terpeny, salicylan metylu. Dzięki zawartości steroli, szczególnie zaś β-sitosterolu, tłuszcz ten charakteryzuje się właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi i przeciwzapalnymi oraz korzystnie wpływa na . poziom cholesterolu w organizmie.

Olej konopny zawiera mieszaninę α-, β-, γi  δ-tokoferoli oraz pochodnych γ-tokotrienolu. Związki te wykazują silne działanie antyoksydacyjne. Ograniczają ryzyko powstawania chorób sercowo- -naczyniowych, nowotworów, związanego z wiekiem zwyrodnienia plamki żółtej (AMD). Zawarte w oleju konopnym terpeny decydują o jego właściwościach przeciwzapalnych i przeciwutleniających.                 

EIHA (European Industrial Hemp Association) to Europejskie Stowarzyszenie Konopi Przemysłowych jest konsorcjum przemysłu przetwórczego konopi reprezentujące wspólne interesy rolników i producentów konopi przemysłowych, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Założone w 2000 roku EIHA jest jedynym konsorcjum w sektorze konopi przemysłowych w Europie.

Według EIHA konopie przemysłowe i ich produkty pochodne nie są środkami odurzającymi ani psychotropowymi. EIHA zebrała wiele dowodów, które jasno wskazują na to, że tradycyjne ekstrakty z konopi są szeroko stosowane jako żywność od wieków i są bezpieczne.  EIHA zbiera zgromadziła dowody - zapisy historyczne pokazują, że ekstrakty, oleje, kwiaty i liście konopi - z których wszystkie są naturalnie bogate w CBD i inne kannabinoidy - były w przeszłości powszechnie spożywane.

Konopie stanowiły integralną część naszej europejskiej diety:

- Jedna z najstarszych książek kucharskich na świecie, De Honesta et Voluptate (1475), wymienia przepis, jak zrobić współczesny olej CBD.

-  Włoski przepis (1887) pokazuje, jak zrobić tortellini z kwiatów konopi;

- Napój Maltos-Cannabis Hemp Extract zdobył nagrodę na Wystawie Światowej w Antwerpii w 1894 roku;

Tymczasem KE zmieniła status ekstraktów z konopii w katalogu novel food, uznając  że nie ma dowodów na to, że tego typu ekstrakty były w znacznym stopniu spożywane w Unii Europejskiej przed 1997 rokiem.

Zgodnie z rozporządzeniem nr 2015/2283, nową żywność stanowią takie produkty, których nie stosowano w znacznym stopniu w Unii do spożycia przez ludzi przed dniem 15 maja 1997 r. Mogą to być np. całe rośliny jak i ekstrahowane z nich substancje. Takie produkty mogą być wprowadzane do obrotu dopiero po potwierdzeniu ich bezpieczeństwa i zatwierdzeniu w odpowiedniej procedurze. Jeśli jednak producent ma dowody, że dana żywność czy składniki były stosowane przed 1997 r., ich sprzedaż nie podlega zatwierdzeniu i może odbywać się swobodnie.

Zgodnie ze zmienionym niedawno statusem w unijnym katalogu novel food: „ekstrakty z Cannabis sativa L. i produkty pochodne zawierające kannabinoidy są uważane za nową żywność, ponieważ historia konsumpcji nie została wykazana. Dotyczy to zarówno samych ekstraktów, jak i wszelkich produktów, do których są dodawane jako składnik (np. Olej z nasion konopi). Dotyczy to również ekstraktów z innych roślin zawierających kanabinoidy. Syntetyczne otrzymane kanabinoidy są uważane za nowe.

Jednoznaczną i łatwą do przewidzenia konsekwencją tego stanowiska jest fakt, że wobec ekstraktów z konopii powinna zostać przeprowadzona procedura rejestracyjna. Z tym stanowiskiem nie zgadzają się producenci i organizacje branżowe zrzeszone w EIHA.

1. Po pierwsze, konopie to nie narkotyk!
2. Państwa członkowskie nie powinny stosować przepisów dotyczących kontroli narkotyków wobec konopi  przemysłowych i ich produktów pochodnych, o ile przestrzegane są limity ustalone dla zawartości THC;
3. Producenci powinni mieć możliwość zbierania i przetwarzania wszystkich części rośliny - w tym kwiatów i liści - oraz wprowadzania do obrotu wszelkiego rodzaju produktów, przy jednoczesnym zachowaniu zgodności z limitami zawartości THC.
4. Unia Europejska powinna promować wykorzystanie konopi w żywności, paszach i wszelkich produktach żywnościowych.
5. Maksymalny dopuszczalny poziom THC powinien wynosić 0,3%, aby zwiększyć konkurencyjność rolnictwa unijnego.
6. Preparaty z konopi i konopi zawierające naturalnie występującą zawartość.
7. Wszystkie surowce pochodzące z konopi powinny być dozwolone jako naturalne