Nieorganiczny arsen w żywności – obawy o zdrowie potwierdzone

Komisja Europejska zwróciła się do EFSA o aktualizację swojej oceny ryzyka dotyczącej arsenu w żywności z 2009 roku, przeprowadzając ocenę zagrożeń związanych z arsenem nieorganicznym (iA) i korzystając ze zmienionej oceny narażenia wydanej przez EFSA w 2021 r.

Komisja Europejska zwróciła się do EFSA o aktualizację oceny arsenu nieorganicznego w celu uwzględnienia nowych badań dotyczących jego toksycznego wpływu. EFSA skonsultował się z zewnętrznymi zainteresowanymi stronami w sprawie projektu opinii i rozważył liczne uwagi, które otrzymano przed jej sfinalizowaniem.

Arsen jest powszechnie występującym zanieczyszczeniem, które występuje zarówno naturalnie, jak i w wyniku działalności człowieka. Arsen występuje w różnych formach, w zależności od jego struktury chemicznej. Niniejsza opinia EFSA koncentruje się na arsenie nieorganicznym.

Żywność jest głównym źródłem narażenia na arsen nieorganiczny w populacji ogólnej w Europie. Głównymi źródłami narażenia żywieniowego są ryż, produkty na bazie ryżu oraz zboża i produkty zbożowe. Woda pitna również przyczynia się do narażenia, chociaż poziomy są zwykle niskie w Europie.

Długotrwałe spożycie arsenu nieorganicznego wiąże się z niekorzystnymi skutkami dla zdrowia ludzkiego, w tym z niektórymi formami raka. W swojej ocenie EFSA uznała zwiększoną częstość występowania nowotworów skóry związanych z narażeniem na arsen nieorganiczny za najistotniejszy szkodliwy efekt. Eksperci stwierdzili, że zapewnienie ochrony przed rakiem skóry będzie również chronić przed innymi potencjalnie szkodliwymi skutkami.

Oceniając substancje genotoksyczne i rakotwórcze, które są nieumyślnie obecne w łańcuchu żywnościowym, EFSA oblicza margines narażenia (MOE, ang. margin of exposure) dla konsumentów. MOE to stosunek dwóch czynników: dawki, przy której obserwuje się niewielki, ale mierzalny niekorzystny efekt, oraz poziomu narażenia na substancję dla danej populacji. Niski MOE oznacza większe ryzyko niż wyższy MOE.

W oparciu na dostępne dane z badań na ludziach MOE wynoszący 1 lub mniej odpowiadałby poziomowi narażenia na arsen nieorganiczny, który może być związany ze zwiększonym ryzykiem raka skóry.

U dorosłych MOE są niskie – wahają się od 2 do 0,4 dla przeciętnych konsumentów i od 0,9 do 0,2 dla dużych konsumentów. Eksperci stwierdzili, że stanowi to zagrożenie dla zdrowia.

W niektórych badaniach narażenie oszacowano na podstawie poziomów arsenu nieorganicznego zmierzonych w moczu, co odzwierciedla narażenie zarówno z wody pitnej, jak i żywności. Jednak w innych badaniach zgłaszano stężenie arsenu nieorganicznego w wodzie pitnej. W tych przypadkach zgłoszone stężenia zostały przekształcone w szacunkowe narażenie przy użyciu średniej masy ciała osób narażonych, ich szacunkowego dziennego spożycia wody i dodatkowego narażenia z pożywienia. W związku z tym jest to główne źródło niepewności.

Istnieje również niepewność dotycząca zmienności podatności na toksyczność arsenu nieorganicznego z powodu różnic genetycznych między osobnikami. Ponieważ charakterystyka zagrożeń opiera się na wynikach dużych badań epidemiologicznych, osoby, które są bardziej podatne na niekorzystne skutki zdrowotne związane z narażeniem na arsen nieorganiczny ze względu na ich genetykę, mogą nie być wystarczająco reprezentowane w tych badaniach.

Panel CONTAM stwierdził, że niskie lub umiarkowane narażenie na arsen nieorganiczny może powodować nowotwory skóry, pęcherza moczowego i płuc, samoistne poronienia, martwe urodzenia, śmiertelność niemowląt, wrodzone choroby serca, skutki neurorozwojowe, chorobę niedokrwienną serca, choroby układu oddechowego, przewlekłą chorobę nerek, miażdżycę, zmniejszoną masę urodzeniową i zmiany skórne.

Ocena ryzyka przeprowadzona przez EFSA ustanowiła punkt odniesienia na poziomie 0,06 µg/kg masy ciała dziennie w oparciu na badanie kliniczno-kontrolne dotyczące raka skóry. Jest to konserwatywne oszacowanie najniższej dawki, która może być związana ze zwiększoną indukcją raka skóry po narażeniu na arsen nieorganiczny. Ten punkt odniesienia chroni również przed innymi niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi u ludzi.

Jest on niższy niż zakres punktów odniesienia ustalony w opinii naukowej panelu CONTAM w 2009 roku, który wynosił od 0,3 do 8 μg/kg masy ciała dziennie.

Ponieważ arsen nieorganiczny jest genotoksycznym czynnikiem rakotwórczym, w charakterystyce ryzyka zastosowano podejście oparte na marginesie narażenia, wykorzystując poziom narażenia z oceny narażenia z 2021 roku.

U osób dorosłych marginesy narażenia wynoszą odpowiednio od 2,0 do 0,4 dla przeciętnych konsumentów i od 0,9 do 0,2 dla konsumentów o wysokim poziomie narażenia.

EFSA ocenia również potencjalne ryzyko związane z narażeniem na arsen organiczny w żywności. Po zakończeniu tej oceny ryzyka ocenione zostanie potencjalne ryzyko związane z połączonym narażeniem na arsen organiczny i nieorganiczny w żywności.