Rolnictwo ekologiczne – szanse i zagrożenia dla producentów żywności. Co się zmieniło w 2022 roku?

Polscy klienci domagają się produktów z oznaczeniem bio. Polski rynek żywności ekologicznej rośnie systematycznie i nie wyhamował w czasie pandemii. Przybywa punktów sprzedaży produktów ekologicznych oraz przetwórców. W czasie pandemii eksplodował sektor e-commerce, dzięki czemu produkty ekologiczne coraz łatwiej kupić.

Najbliższe lata przyniosą duże zmiany w rolnictwie ekologicznym w Unii Europejskiej: wzrośnie jego znaczenie w nowej Wspólnej Polityce Rolnej i zmieni się prawo, które go reguluje. Od stycznia 2022 obowiązują nowe przepisy na gruncie krajowym, jak też unijnym.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2018/848 z 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 (Dz. Urz. UE L 150 z 14.06.2018, str.1, z późn. zm.) zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE i weszło w życie 17 czerwca 2018 r.

Wbrew powszechnej opinii rozporządzenie (UE) nr 2018/848 ma wpływ nie tylko na rolników ekologicznych, ale także na działania przetwórców. Poniżej omówienie najważniejszych zmian dla producentów żywności ekologicznej.

RYNEK ŻYWNOŚCI EKOLOGICZNEJ W POLSCE 2021 W PIGUŁCE

Źródło: Żywność ekologiczna w Polsce. Raport 2021, Koalicja na Rzecz BIO

Szczegółowe zasady mające zastosowanie do przetwarzania żywności ekologicznej reguluje Artykuł 7.

Produkcja ekologicznej żywności przetworzonej opiera się głównie na następujących szczegółowych zasadach:

a) produkowanie żywności ekologicznej z ekologicznych składników pochodzenia rolnego;

b) ograniczenie do minimum stosowania dodatków do żywności, składników nieekologicznych pełniących głównie funkcje technologiczne i sensoryczne, jak również mikroelementów oraz substancji pomocniczych w przetwórstwie i tylko w przypadku istotnej potrzeby technologicznej lub do szczególnych celów żywieniowych;

c) wykluczenie substancji i metod przetwarzania mogących wprowadzać w błąd co do prawdziwej natury danego produktu;

d) staranne przetwarzanie żywności ekologicznej, najlepiej przy zastosowaniu metod biologicznych, mechanicznych i fizycznych;

e) wykluczenie żywności zawierającej wytworzone nanomateriały lub składającej się z nich.

Jeśli chodzi o GMO, to zgodnie z brzmieniem art. 11 w produkcji i przetwórstwie ekologicznym jest zakaz stosowania GMO w jakiejkolwiek postaci: ani jako pasza, ani jako substancje pomocnicze w przetwórstwie, mikroorganizmy lub zwierzęta. Producenci powinni zwrócić na to szczególną uwagę i każdorazowo żądać od sprzedawcy potwierdzenia, że te produkty nie zostały wytworzone z GMO ani wytworzone przy ich użyciu (na podstawie dyrektywy 2001/18/WE, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1829/2003 lub rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1830/2003 lub jakimkolwiek dokumencie towarzyszącym dostarczonym na ich podstawie).

W Rozporządzeniu (UE) nr 2018/848 (art. 25)pojawia się korzystny dla producentów żywności zapis. W przypadku gdy jest to konieczne do zapewnienia dostępu do niektórych składników pochodzenia rolnego oraz w przypadku gdy takie składniki nie są dostępne w postaci ekologicznej w wystarczającej ilości, na wniosek podmiotu państwo członkowskie może zezwolić na tymczasowe – maksymalnie przez sześć miesięcy – stosowanie na swoim terytorium nieekologicznych składników pochodzenia rolnego w produkcji przetworzonej żywności ekologicznej. Takie zezwolenie ma zastosowanie do wszystkich podmiotów w tym państwie członkowskim.

Stosowanie terminów związanych z produkcją ekologiczną określa art. 30 rozporządzenia (UE) nr 2018/848. Producent żywności w odniesieniu do żywności przetworzonej terminy, o których mowa w ust. 1(„bio” i „eko”, używane samodzielnie lub łącznie, terminy wymienione w załączniku IV, oraz ich pochodne), może stosować:

a) w opisie handlowym oraz w wykazie składników, w przypadku gdy taki wykaz jest obowiązkowy zgodnie z przepisami Unii, pod warunkiem że:

- żywność przetworzona jest zgodna z przepisami dotyczącymi produkcji zawartymi w załączniku II część IV oraz z przepisami ustanowionymi zgodnie z art. 16 ust. 3;

- co najmniej 95% masy jej składników pochodzenia rolnego stanowią składniki ekologiczne oraz

- w przypadku środków aromatyzujących – są one stosowane tylko dla naturalnych substancji aromatycznych i naturalnych preparatów aromatycznych znakowanych zgodnie z art. 16 ust. 2, 3 i 4 rozporządzenia (WE) nr 1334/2008 i w przypadku gdy wszystkie składniki smakowe i substancje pomocnicze w środku aromatyzującym są ekologiczne;

b) jedynie w wykazie składników, pod warunkiem że:

- mniej niż 95% masy składników pochodzenia rolnego to składniki ekologiczne i pod warunkiem że składniki te są zgodne z przepisami dotyczącymi produkcji zawartymi w niniejszym rozporządzeniu oraz

- żywność przetworzona jest zgodna z przepisami dotyczącymi produkcji zawartymi w załączniku II część IV pkt 1.5, pkt 2.1 lit. a),pkt 2.1 lit. b) i pkt 2.2.1 z wyjątkiem przepisów o ograniczonym stosowaniu nieekologicznych składników pochodzenia rolnego, zawartych w załączniku II część IV pkt 2.2.1 oraz z przepisami ustanowionymi zgodnie z art. 16 ust. 3; c) w opisie handlowym i w wykazie składników, pod warun-kiem że:

- głównym składnikiem są produkty łowiectwa lub rybołówstwa;

- termin, o którym mowa w ust. 1, wyraźnie wiąże się w opisie handlowym z innym składnikiem, który jest ekologiczny i różni się od głównego składnika;

- wszystkie inne składniki pochodzenia rolnego są ekologiczne oraz

- żywność przetworzona jest zgodna z przepisami dotyczącymi produkcji zawartymi w załączniku II część IV pkt 1.5, pkt 2.1 lit. a), pkt 2.1 lit. b) i pkt 2.2.1 z wyjątkiem przepisów o ograniczonym stosowaniu nieekologicznych składników pochodzenia rolnego, zawartych w załączniku II część IV pkt 2.2.1 oraz z przepisami ustanowionymi zgodnie z art. 16 ust. 3.

W wykazie składników, o którym mowa w akapicie pierwszym lit. a), b) i c), podaje się, które składniki są ekologiczne. Odniesienia do produkcji ekologicznej mogą pojawić się wyłącznie w połączeniu ze składnikami ekologicznymi. W wykazie składników, o którym mowa w akapicie pierwszym lit. b) i c), podawany jest łączny odsetek składników ekologicznych w stosunku do całkowitej ilości składników pochodzenia rolnego.

W szczególności terminy wymienione w załączniku IV, oraz ich pochodne i wersje skrócone, jak np. „bio” i „eko”, używane samodzielnie lub łącznie, mogą być stosowane na terytorium Unii i we wszystkich językach wymienionych w tym załączniku do celów znakowania i reklamy produktów, o których mowa w art. 2 ust. 1, zgodnych z niniejszym rozporządzeniem.

Zbiór produktów, które będę mogły być certyfikowane, zmienił się. Załącznik I zawiera spis „innych produktów, o których mowa w art. 2 ust. 1”,należą do nich:

- drożdże używane jako żywność lub pasza,

- herbata paragwajska, kukurydza cukrowa, liście winorośli, rdzenie palmowe, kiełki chmielu i inne podobne jadalne części roślin i wytwarzane z nich produkty,

- sól morska i inne rodzaje soli stosowane w żywności i paszy,

- kokon jedwabnika nadający się do zwijania,

- naturalne gumy i żywice,

- wosk pszczeli,

- olejki eteryczne,

- zatyczki z korka naturalnego, nieaglomerowane i bez żadnych substancji wiążących,

- bawełna, niezgrzeblona i nieczesana,

- wełna, niezgrzeblona i nieczesana,

- skóry surowe i skóry niewyprawione,

- tradycyjne ziołowe preparaty na bazie roślin.

Zmienione przepisy podtrzymują obowiązek kontroli podmiotów prowadzących działalność związaną z produkcją oraz dystrybucją żywności ekologicznej, ale przewidują znaczące ułatwienie. Będzie możliwość odejścia od obowiązku corocznych kontroli na rzecz kontroli przeprowadzanych co dwa lata, w przypadku gdy wcześniejsze kontrole danego podmiotu nie wykazały żadnych przypadków niezgodności, które mogłyby wpływać na integralność produktów ekologicznych. Natomiast szczegółowy zakres kontroli pozostaje bez zmian.

Ujednolicono przepisy dotyczące importu produktów ekologicznych z państw trzecich na rynek UE. Zmiana ma zapewnić równe warunki prowadzenia działalności pomiędzy podmiotami z krajów trzecich a państwami UE. Komisja przedstawi wykaz organów i jednostek certyfikujących, do celów kontroli i certyfikacji na tych samych zasadach jak w UE, z pewnymi wyjątkami dotyczącymi np. nawozów i środków ochrony roślin tradycyjnie stosowanych w rolnictwie ekologicznym w tych krajach. Dotychczas obowiązujące umowy handlowe między krajami trzecimi (Argentyna, Australia, Kanada, Chile, Kostaryka, Indie, Izrael, Japonia, Republika Korei Południowej, Szwajcaria, Tunezja, USA, Nowa Zelandia) a UE będą renegocjowane.

Nowe rynki zbytu

Dzięki tej ustawie przetwórcy żywności ekologicznej zyskają nowe możliwości rozwoju. Placówki oświatowe będą miały możliwość uzyskania dotacji za zakup żywności ekologicznej do żywienia uczniów placówek oświatowych. W praktyce oznacza to, że minister rolnictwa zwiększy rynek zbytu na żywność ekologiczną i to w bardzo atrakcyjnym segmencie. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce działa 22 tys. przedszkoli oraz 14,5 tys. szkół podstawowych.

Wysokie kary dla nieuczciwych producentów

Ustawa wprowadza znaczącą zmianę w postaci usprawnienia i zwiększenia efektywności kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. IJHARS otrzyma niezbędne narzędzia, dzięki którym będzie skuteczniejszy nadzór nad warunkami funkcjonowania przedsiębiorców działających w sektorze rolnictwa ekologicznego.

Nowa ustawa ma lepiej i skuteczniej chronić interesy konsumentów i eliminować z rynku nieuczciwych producentów. Każda osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która stosuje w reklamie lub opisie handlowym produktu niespełniającego wymagań przepisów o rolnictwie ekologicznym oznaczenia odnoszące się do produkcji ekologicznej, w tym przez oznakowanie określeniem „ekologiczny” lub pochodną tego określenia, lub określeniem „eko” lub „bio”, podlega karze pieniężnej w wysokości do 200 proc. korzyści majątkowej uzyskanej lub którą mógłby uzyskać za wprowadzone do obrotu produkty, nie niższej jednak niż 1000 zł.

uwaga!

W praktyce oznacza to, że zwiększy się zakres ustawy. Wszelkie określenia sugerujące ekologiczność, przykładowo: uprawiane na ekologicznych obszarach czy pozyskiwane z terenów ekologicznych, będą niezgodne z prawem. Ustawa obejmie zatem reklamy oraz opisy handlowe również na stronach internetowych, sklepach internetowych oraz we wszystkich mediach, chociaż w wielu przypadkach punktem spornym będzie pojęcie „opis handlowy”.

Niewątpliwie nowe regulacje prawne mają na celu zapewnienie uczciwej konkurencji dla producentów przy jednoczesnym zapobieganiu oszustwom i utrzymaniu zaufania konsumentów.